Per ils sissonta

Per ils sissonta da Vic Hendry
cumpariu ella Gasetta Romontscha dils 19-08-1980
pdfPer ils sissonta

Agl amitg attaschau e fideivel
Vic Hendry. Aschia scriva el. Nus preferin: Ludivic Hendry. Pertgei! Igl ei tut. D’in natiral à la Ludivic Hendry ni san ni astgan ins tschuncanar, essend adina restaus: In carstgaun – quei plaid di bia dapli che tip – dallas muntognas, dils cuolms, digl ambient da leu, pigns u gronds el medem mument. Tut secund sco ins vesa, penetrond ed exprimend. Ludivic Hendry ei carschius si denter nus, sescolaus e seperfecziunaus era egl jester. El ei turnaus ed ha cumpartgiu – ed el vess dau aunc dapli – per la finfinala ir «suenter l’existenza» ella Bassa, mo adina puspei vegnend anavos als loghens dall’entschatta.

Quels paucs verbs circumpeglian «mo» aunc sia activitad professionala. Vitier quella cumponenta existenziala vegn l’essenzia per propi. Ed ell’aulza el ord il destin tgeu da tons da nos emigrai: L’amur salvada per la patria ed il lungatg-mumma, che ha mess signals veseivels e numerus d’ina gronda attaschonza e fideivladad agl origin. Igl um dil pass franc ha creau – cun premura nunstunclenteivla – maletgs e reflexs da nies mund ella litteratura romontscha e sur la translaziun era ella tudestga. Quel exprima en facettas nundumbreivlas in mosaic da colurs ed expressiuns ch’entretschan sentiments artai e restonts dil muntagnard e las experientschas d’autro. L’ovra da Ludivic Hendry ensiara daveras in vast artg da zun gronda capientscha generala e sociala che ha sia basa tier nus e tschaffa era aspects dil mund «grond» cun tut sias pitgiras.

Nus essan tuttavia buca cumpetents da giudicar l’ovra litterara dètg respectabla da Ludivic Hendry. Ina prestaziun che scadin sto – gia muort sia dimensiun e la multipla tematica tractada – admirar. Quei tonpli savend ch’ella ha stuiu sefar denter las obligaziuns da clamada e famiglia. Igl ei enconuschent che lezzas duas stendan viaden lur pretensiuns e risguards pulitamein el scart temps dalla musa. Era savein nus con serius ch’el ha priu ils duers da bab e scolast. Affons e discipels san grau persuenter. Gest perquei essan nus surpri digl arcun bein empleniu duront quels muments ch’ils biars ruaussan u sediverteschan pil solit.

Nies giubilar ei mudests. El ha buca vuliu ch’ins pendi sia braha pils auters vid il zenn grond. Ei fuss denton buca stau pulit da schar vargar senza ditgar. En tiara romontscha lavura quel digl ideal grond per pauc e nuot, savens cun pign resun e mo excepziunalmein per in Dieus paghi ch’ins auda. Pertgei buca silmeins metter da temps en temps, cu il tscherchel dils onns suenter ils 50 seretegn tier la cefra rodunda u il da tschun davostier, ina stagia d’engrazieivladad e renconuschientscha. Lein esser sincers: quei fa bein a scadin! Per undrar nies giubilar essan nus i per in vial niev. Quei che honorescha el ei si’ovra litterara. Ed in schatg aschi tipic e simpatic – igl ei il monument alla mumma ch’ei cheu spirontamein pils ses ed ella projecziun generala quella da tons e tons da nus – maunca era buca en questa ediziun. – Bia monas madiras ha el ligiau cun spigias da siu èr litterar. Visavi tonta raccolta sespiarda quei ch’amitgs aschuntan. Silpli ch’els mettan en evidenza zacons tratgs specifics dalla lavur e veta dil litterat che va els sissonta.

Il scribent Ludivic Hendry ha bia qualitads. Il carstgaun aunc dapli fermezias. Il vischin da Tujetsch ei buca vegnius puppergnaus dil destin. Lez ha dau ad el detgas bintgunadas. La giuventetgna hodierna – gnanc ils agens – ha in’idea dallas manglas ch’ins ha stuiu far, sortend dallas relaziuns mudestas e semplas d’avon 40 e 50 onns en nos vitgs ed uclauns muntagnards – per contonscher existenzialmein e professionalmein quei che secapescha oz generalmein da sesez. Lezs onns eisi stau cuiu a bunamein negin da mo «seser en». Ei fuva diraglia ed ei tuccava da continuar, malgrad che las adversitads parevan beinduras da brancar il davos flad e stinschentar.

Ludivic Hendry ha teniu la dira, sustenius d’ina buna consorta e d’ina ferma tenuta cun claras directivas. Lezzas ein il pli grond capital che nos geniturs — cuntents e ventireivels cun pauc, denton d’ina ferma cardientscha ed ardi dalla lavur pils lur — han saviu dar cun ed a nus. E quei eisi che ha dau tegn e sustegn — aunc oz — nua che ton sestgirenta ella relativaziun ed alla tscherca da ventira ch’ei aschi fuostga e svanescha spert. Quei ferm fundament cristian seligia ella ovra da Ludivic Hendry cun ina capientscha exprimida per tut quei ch’ei human, sez pil marginal. Ei fa dalla purschida da nies amitg ina sintesa reussida che lai veser tut vargond enzugliaus ella valur dil restond. El fixescha accents empalonts en in temps che sdreina ton. Ed el presta la lavur speditivamein e cun in engaschi e savida nundetg suverana, restond — schegie dapi biars onns egl jester — attaschaus admirablamein a nossa regiun ed a sia reha tradiziun. El stil va el cul temps, ell’expressiun (en quei ch’el vul ed ha da dir) sefundescha el sil secumprovau, miserond era il modern da si’ovra vid il criteri dil cuzzeivel e valeivel.

Ludivic Hendry ha dau a nus bia: En plaids in art applicau da fatgs vers e bunas intenziuns per mantener u far il conhuman ventireivels. Per quei survetsch engraziein nus ad el resentidamein alla sava dil 7. decenni. Nossa gratulaziun sincera colligiein nus cul giavisch fervent che Ludivic Hendry continueschi. Nus duvrein aunc ditg quei muossavia franc e segir.

Giusep Capaul
GR 19-08-1980

Per ils sissonta da Ludivic Hendry
Nus essan stai quater onns ensemen, en la medema classa dils seminari a Cuera, dils onns 1937 entochen 1941, onns grevs buca mo per nus scolars, mobein era per nos geniturs, pil pievel svizzer insumma che steva amiez la tema da vegnir tratgs viaden ell’uiara, suenter ch’ils Tudestgs vevan giu pulverisau l’armada polonesa e sfraccau quella dalla Belgia e dalla Hollandia, e – tgi vess è detg – dau sgarscheivlamein viaden ellas costas allas armadas franzosas ed englesas, als Alliai. Gronds quitaus, quels quitaus da proteger noss’independenza, il panzieri nundetg da munir la tiara cun in’armaziun pli moderna, da segirar il provediment da victualias, leu nua che nus fuvan schi dependents digl exteriur. Ed il domini jester deva a nus presas e mams – ual sco ei cunvegneva.

Igl onn 1939 vein nus festivau la LANDI; ed ei ha camegiau da bialaura e nus vein priu cun nus ina nova speronza ed in reacquist da curascha. Mo scochemai ei ina stgiradetgna dada afuns ed ha curelau l’entira Europa, ina Europa da novas uiaras, nauschas invasiuns dalla vart germanica. – Atras in garter empau falomber tedlavan nus mintga sera las novitads, novitads che vegnevan bunamein insurin neu dalla sala da magliar dil convict. Lein dir – las tschaveras eran dètg bunas, surtut nutritivas; il directur dil convict, docter Issler, ei staus fetg capavels enten proveder ses pensiunaris cun victualias, pensiunaris cun «magununs dad uors» che fuvan struschamein da saziar. Ils Moesins vevan per disa da prender in per tocs petta da rabarber u da tschereschas en sac – per silsuenter consumar il puschegn culs camerats tard viaden ella notg.

Nossa classa da seminarists romontschs fuva pintgetta, mo ual siat camerats, siat che vevan ina bufatga relaziun: treis Engiadines, in dalla Tumliasca, dus Surmirans ed in Tschalauer (auter nun per Sursilvan). Certs roms vevan nus ensemblamein, cun quels e quellas dallas «Valli»; en las classas aultas eran aunc certins culs Grischuns da lungatg tudestg che fuvan en tutta cass pli numerus che nus e lu d’in spért veramein elitar en cumparegliaziun cun nus dalla periferia. Denton – era cun quels setenevan nus sco rascha, veramein!

«Ina classa che fa mo plascher», schevan ils professers, «biars scolars talentai, entgins schizun artists.» Ins spitgava da nus dad esser las petgas – duront las uras da cant – e dil grond chor dil seminari – nua ch’enqualin dallas classas bassas devan dagrettas al dirigent Ernst Schweri, sfarfatgs che mitschavan perfin or da finiastra ell’aula.

Biara musica per nus musics, mo era schiglioc: clavazin, orgla – e naturalmein uras ed uras trumbettar en la musica da cadets; ina massada gimnastica per quella giuventetgna enguorda da moviment, sco igl ei daveras en quels onns: s’entelli las uras prescrettas digl urari ed egl STV, nua che signur Guler intimava d’entrar (ed ins senteva l’entrada vid la nota). Sonda e dumengia mavan nus bugen cun skis. E pér las discussiuns, tgei carplinas e bambotschas en nossas stanzas dil convict – per part era per svidar il puppen.

Per cass ch’ins vegneva onz tard si dil marcau (nus vevan dad esser sut tetg mesa las diesch), tuccava ei da stgalinar; suenter ina piaza arrivava il dr. Mathieu, munius cun in puschel clavs. Per ch’el sevili buc, tschentavan nus agli damondas, strusch ch’el veva aviert igl esch, damondas dalla historia da Ramuosch e contuorn, gliez fuva siu hobby. Mo lu tuccava ei da tedlar silmeins in quart’ura.

Na, romontsch vevan nus buca ensemen; nus Ladins fuvan tier professer Tönjachen, in um brigliant e pacific. Ils gimnasiasts eran era cun nus, ferton ch’ils Renans, ilsezs vevan lur instrucziun tier Ramun Vieli.

Vic fuva in seminarist quiet, in che deva els egls muort sia gronda sempladad e muort sia premura enten far bien. Duront ils onns ein entgins dils Romontschs passai or dil seminari ed ein i per lur fatg. Jeu vess buca tertgau che Vic daventass in di il scriptur ch’el ei oz. Mo sco detg, jeu vai buca viu el en las uras da romontsch, uras che vegnan ad esser stadas decisivas per el.

Suenter la patenta vein nus buca teniu in l’auter en egl: survetsch militar, las empremas plazzas da magister – in tscheu ed in leu. E silsuenter ils studis all’universitad e finalmein spatitschai per l’entira Svizra entuorn. Las reuniuns da classa ein stadas plitost, scartas; sulettamein duas gadas essan nus sevesi, duront curonta onns, mo ual duas gadas. D’ina classa schi harmoniusa vess ins spitgau sentupadas pli numerusas. – Sis da nos conscolars d’antruras han gia fatg il viadi grond; denter ils auters miu grond amitg dalla scola cantunala, Rinaldo Jörg neu dalla Val Mesauc e lu scochemai miu car collega al gimnasi da Winterthur, Peter Camastral.

Bein da secapir che Vic ed jeu vein in grond basegns da setener ensemen. Ella USR (Uniun da scripturs romontschs) essan nus puspei vegni pli datier in da l’auter. Vic Hendry fa president, conscienzius e collegials sco adina. Sco tal organisescha el tschentadas da lavur, sentupadas fritgeivlas pils commembers dall’uniun. Ed el ei buca staus adina satisfatgs dil pareri dalla CL (cumissiun litterara) sur da sias publicaziuns. Jeu mez sun staus il vice da Vic – e suenter treis onns siu successur. Ton ch’il fatg ha menau nus datier, tuttavia il mument che jeu vai entschiet ad enconuscher ed era appreziar sia lavur litterara aschi atgna, straordinaria, originala ed inquietonta. Uras d’engrau, lasezzas che nus vein scuvretg ch’ils marcaus da Schaffusa e Winterthur seigien buca schi dalunsch in da l’auter. Ed ensemblamein vein nus fatg prelecziuns publicas, mond a per a Mustér ed ella Val dall’Alvra.

Pér da dretg vein nus fatg cudria duront las preparativas e la redacziun e l’ediziun dalla antologia «Rumantscheia». Vic Hendry ha surpriu – sin cussegl da Bernard von Arx, siu translatader, e da dr. Guido Frei – la reschia da tut la fatschenta; ed el ha adempliu sia incumbensa a moda e maniera exemplarica, envidond tut ils auturs da contribuir (buca tuts han dau suatientscha; e sfurzar ni vul ins ni sa ins, il plaid seigi detgs a quels che han criticau empau memia dabot ils editurs). La tscharna dils texts e la correctura entira entratga (ortografia e sintaxa), la procuraziun d’ina buna translaziun tudestga, tractar cun igl editur, observar ils termins e la caussa da finanzas dattan ina bufatga breigia, ina schi gronda ch’ils auturs pertucconts san struschamein sepatertgar.

Jeu mez han gidau Vic Hendry dalla entschatta enneu entochen alla fin; semegliontamein era Bernard von Arx; il fatg ha dau ina buna cuntscha ed ils dus Grischuns han teniu il tgau ensemen. Nus sebrattein nossas publicaziuns novas, scumiein e critichein ils patratgs, nus denter nus – sco amitgs fan. Meinsvart s’entupein nus è, cun nossas dunnas che cuschinan bein u magari era ell’ustria dil contuorn.

Vic Hendry ei enorm productivs; jeu sai insumma buca co el fa da dar ora in cudisch suenter l’auter e denteren adina puspei danovamein romans che pretendan retschercas extendidas e vastas dalla materia: sco per exempel:
«Pieder da Pultengia»
«Il fegl digl anticrist»,
«Il discuors cugl assassin»
«Ils Saracens vegnan»
«Sur logs sogns».
Per scriver «Sur logs sogns» ei Vic ius en Tiarasontga e fatg studis enorms dil Veder e dil Niev Testament. E tut quei metta el a scret sper la clamada pretensiusa da scolast secundar e sper las obligaziuns da consort e bab da famiglia. Lein dir: sco tier tut ils scripturs romontschs productivs (ed igl ei aunc bein enqual dadens e dador la classena) vegn è sia famiglia a ver giu da ver panzieri e pitir mintgaton. Vic ed jeu, nus sperein che nossas dunnas e nos affons perdunien a nus e ch’els hagien pazienzia e capientscha, per ina sort che lubescha buca in’autra tscharna.

Naschius che ti eis a Cavorgia, da l’autra vart dil Rein, da Maunsut, sco ti dias, sco dieschavel affon d’ina famiglia da purs, cumpleinas ti ussen sissonta, car Vic. La sava ei adattada da mirar anavos, per mirar anavon. Ti ed jeu, en tschun, sis onns vegnin nus pensiunai e vein allura – forsa – dapli temps per quella activitad che ei daveras stada empau dapli che mo in hobby, plitost ina vocaziun sper l’autra, cun tut ils problems e las tensiuns ch’ella ensiara.

Mo nus vein favergau dafertontier, – nus vein mess a suost enqual techet e vess ei da vegnir endamen nuot pli – in di vonzei al pensiunau – sche fagein nus valer che nus seigien seduvrai avoncaduss e che nus hagien dau perdetga da nossa essenza romontscha, aunc provocada di per di da nossa veta giu ella Bassa.

Jeu giavischel a Ti, car Vic, ch’il di festiv seigi per tei sco la buna enzenna e che ti stetties sidatgau era futuramein, bia legria e satisfacziun en famiglia, partend bi e mender cun tia cara consorta, sinaquei che ti hagies l’inspiraziun e la forza da lavur sco tochen dachen.

Andri Peer

GR 19-08-1980

Il meister dalla glisch
da Andri Peer
Da Vic Hendry san ins emprender d’observar. Las caussas las pli manedlas e mudestas survegnan tier el – en sia prosa d’ina sinceradad senza remischun – ina illuminaziun significativa che fa endamen ils ambients, las combras da George de la Tour, cun quella glisch eloquenta che fa viver las figuras, sco cheu il zulprin, igl uadel e finalmein il fiug, ni era sco els interiurs purils da Louis Le Nain («Marenda dils purs»).

Quellas impressiuns fermas da clar e stgir enten la levada dalla massera vegnan urdidas viaden ual sco in mied organic ellas fatschentas ch’ella peglia a mauns – tgi sa è dapi cu – per retscheiver lu vonzeivi ils ses, ses affons, ch’ein denton aunc en letg. Malgrad ch’ils pass ein grevs va ella sco en surdina giu per scala ed atras ils zulers, ella cun ses quitaus e las fadigias da mumma e suren la braha per engarschaun ed envernaun.

Ins catta cheu pia, sco dil reminent tier ulteriurs texts da Vic Hendry, l’amur pil detagl, mo nuotatonameins il basegns da metter ina glischur simbolica sin mintga fatschenta, en tut special sco ual cheu era en siu cudisch «Ils Saracens vegnan», oravontut quei che pertucca la mumma, ella cun siu spert resignau enten il destin, mo tuttina leda dil sacrifeci. Il detagl ei pia buca mo il fretg d’ina pissiun descriptiva dil raquintader; el ei segn e simtom e beinduras perfin simbol, sco evidentamein las flurs da glatsch atras las qualas la massera catta enten il spluntar dall’alva indistinctamein sia veta.

Quei bi raquent – sigl ur dalla dischentadad leu nua ch’ei pertucca il vischi da notg – mo dil rest spargnus ed intensivs en ses mieds expressivs, tscharni cun ina intuiziun infallibla, ei daveras in bien exempel per quei ch’il raquent romontsch da nos dis vul e sa prestar, numnadamein: sensibilisar il lectur per fuormas da nossa cunscienzia existenziala sco nus vein viu e sentiu ellas en nossa affonza ed en nossa giuventetgna.

E cun quei contonscha Vic Hendry danovamein igl art prezius en sia vera valur, ual sco ils picturs George de la Tour e Louis Le Nain, quels interprets, dalla glisch e dil gest natiral, buca affectuau e dalla gruppa, mobein marviglius en sia dignitad incunscienta.

GR 19-08-1980

Vic Hendry passa ils sissonta
Car Vic, quels dis passas Ti la sava dils sissonta. Quei han aunc biars fatg avon che Ti e vegnan biars aunc a far – senza ch’enzatgi scrivi ina brev aviarta da gratulaziun ella Romontscha. Era Ti tratgas uss quei, legend questas lingias. E tonaton audas Ti ella Romontscha perquei che Ti audas buca mo a Tia famiglia, als Tes pli datier, mobein alla gronda famiglia romontscha – alla Romantschia schessen quels e tschels. Quei plaid plai buca a mi, denton alla gronda famiglia romontscha audas Ti, quei muort Tia prestaziun litterara. Pertgei varga 25 onns dattas Ti perdetga dil mintgadi da nus Romontschs.

Naschius «da maun sut» da tschella vart dil Rein, a Cavorgia, en ina gronda famiglia purila has Ti igl emprem viu ils siat onns maghers, spir munconza da lavur e muneida, nua ch’il pur da muntogna stueva far sco el pudeva, quei bials e persuls, sefidond sin Diu ed in’aura buntadeivla.

Ti has saviu visitar il seminari scolastic sco dus da Tes frars pli vegls, Ti eis, sche jeu seregordel aunc endretg, per munconza da plazza ius a studegiar da scolast secundar, has visitau las universitads da Turitg, Firenza, Friburg e Paris, has entschiet a dar scola a Selva e cuort suenter ina roscha onns scola secundara a Sedrun.

Beingleiti han ins entupau Tei cun raquents ed artechels da natira differenta ella pressa romontscha e tudestga. Oravontut Tes raquens el «Pelegrin», savens reminiscenzas ord l’affonza, maletgs plastics d’ina mumma e pura muntagnarda, d’in pur e catschadur sin laghetg dalla uolp ed en cumbat culla mort, dil mat da cuolm che va culla brocca, maletgs d’ina veta senza remischun, sco ella fuva tier nus da casa, els han fatg paleis la naschientscha d’in scribent.

Buca da far curvien che Tes raquents han beingleiti anflau accoglientscha en «Nies Tschespet», sut il tetel significativ sco ei para: «Spendra nus dal mal». Era la Fontaniva ha tschercau Tia collaboraziun gia pigl emprem tom: «Prosa sursilvana». Lu suondan las lavurs grondas, il roman historic «Pieder de Pultengia,» «Discuors cugl assassin», per il qual Ti has rimnau il material sco «Preschunier voluntari» davos escha serrada.

Con ferm Ti has luvrau cul lungatg e tgei tschaffen che Ti vevas dad expressiuns genuinas, da locuziuns localas, sco quei che G. Gadola veva gia indicau, dattan gia quellas lavurs viva perdetga. Cul «Fegl digl anticrist», aschia vul ei parer a mi, has Ti introduciu in agen stil, impulsiv e ferm eliptic, beinduras temerari e pil lectur tut auter che sempels, malgrad las construcziuns cuortas ed ils passadis abrupts. Viadis en Spagna e studis specials han dau a Ti las enconuschientschas necessarias per las ovras: «Paun da Spagna» ed oravontut «Ils Saracens vegnan.»

Gia ella «Riccarda» fuvas Ti s’occupaus culla historia cuorta e cul raquent, a mi para cun grond success. Ils davos onns eis Ti ius ni has repriu danovamein questa senda. Da quei dattan perdetga famusas raquintaziuns en «Verduras dalla notg», publicadas era per tudestg sut il num «Grenzgänge». Ti has giu il cletg dad anflar en Bernard von Arx in translatur che sa buca mo bein romontsch, quei che ei ina gronda raritad, mobein che ei sez litterat tudestg ed um da professiun.

Ils davos dus onns, forsa aunc dapli, eis Ti s’occupaus cun la ediziun dalla «Romantscheia», d’ina antologia da prosa ord igl entir intschess romontsch cul text en omisdus lungatgs. Tgi che enconuscha intec intec nus autri – che essan nuota menders ch’ils auters – sa denton, tgei che quei munta: avon, duront e suenter … Mo Ti astgas esser satisfatgs dalla lavur e Ti astgas notificar cun plascher che Tia nova patria, Schaffusa, nua che Ti vivas dapi varga vegn onns ha buca mo adina puspei possibilitau Tia lavur tras congedis, mobein ha renconuschiu publicamein era davart dalla politica e las autoritads Tias stentas per ina cultura grischuna, lunsch da lur varts. Oz passas Ti sur la sava dils 60. Da cor gratuleschel jeu a Ti e giavischel ina roscha bials onns en buna sanadad e cumpignia culs Tes. Che Ti mettas aunc buc ils mauns a calun, quei sai jeu e sperel che Ti possies aunc exequir Tes plan. Jeu vi buca palesar els e schar star ils Romontschs aunc in tec en marveglias. Fai fiasta e selegra dil contonschiu.

Culs megliers salids ed auguris
Gion Deplazes
GR 19-08-1980

Premi da radio e televisiun dalla CRR 1980
Onn per onn distingua la CRR duas persunas (u organisaziuns), sefatgas meriteivlas per la promoziun dalla cultura romontscha, cun il Premi da radio e televisiun. Uonn ha la suprastonza concediu quellas distincziuns

al scribent sursilvan Ludivic Hendry ed a ser Jachen Ulrich Gaudenz. La surdada ei stada meritada. La Laudatio per nies compatriot sursilvan Ludivic Hendry ei vegnida salvada da prof. dr. Alfons. Maissen, quella per ser Gaudenz da dunna Giovannina Brunold, Samedan. Nus schein suandar las duas allocuziuns, gratulond ed engraziond als undrai per lur grond engaschi a favur da lungatg e cultura. Nus fagein quei cun perschuasiun, essend che nus savein che lur stentas en quella direcziun ein aunc ditg buca a fin.

Laudaziun per Ludivic Hendry
da prof. dr. Alfons Maissen
«Fai tonaton in tec pli biala tschera en miu apparat, ins sa mal sche ti daventas forsa enzacu in renomau scribent!» Quei ein stai 1958 mes plaids enviers Ludivic Hendry, fotografond el e las Ruinas de Putnengia sisum la Val Tujetsch! Mia profezia ei stada en uorden. Ludivic Hendry ei oz in dils pli fritgeivels ed enconuschents scribents romontschs. 1959 vegn emessa sia lavur sur «Ils mirs» ed il grond avat Pieder de Pultengia en in Radioscola. Da cheu eis ei stau per el in cuort pass a siu roman «Pieder de Pultengia», 1964. Il medem onn (1957) elaborein nus ensemen ina de quellas renomadas seradas per il Radio, quella ga: La serada tuatschina. El scriva il text, Adolf Ribi ed jeu surprendein la reschia cun chors, pievel e prominents della Vallada. In grond success, e tgisà sch’ins savess buca repeter quell’emissiun, suenter 20 onns? –

Ei dat ina pausa en nossas collaboraziuns per il Radio. 1978 denton tschappein nus per in niev cantun: 2 emissiuns cul tetel: Schaffusa – in crap de cantun viers mesanotg, e 1980 treis emissiuns cul tetel: Muntgs e mungias spel Rein. Gia quellas lavurs giustificassen suren e suro il Premi radio.

Mo danunder deriva nies scribent Ludivic Hendry? Avon 50 onns, interpellond il vegl resgiader de Rueras suenter expressiuns de siu mistregn e sia resgia caducca, manegia el denter auter: mirei, quellas aissas cheu ein resgiadas e stortas, sco la via de Cavorgia! Gie, Cavorgia, vi da tschella vart dil Rein, da maunsut. Leu, en quella ucliva ei la tgina de nies scribent. 1920, la cefra rodunda, ils 18 ded uost, vegn l’emprema petga de siu destin, aunc oz veseivla, sfunsada el dir sulom dil plattiu de siu uclaun. Da leu anora, da semplas relaziuns purilas, camina el la «ruha strada» scoi stat, scret ella canzun dil martir sogn Stiafen, ella Consolaziun. Mo la medema canzun entscheiva cun pli legreivels tuns: «Lein oz cantar cun legherment canzun d’ina victoria». E pilver, Ludivic Hendry ei bein ius la ruha strada, mo adina ensiviars, senza schanetg (schau davos el fastitgs surmuntai) e caminaus enviers la scarsitad della veta e dell’expressiun.

Cun energia e tut agen temperament eis el ius sia via de scribent, buca senuspend en siu fiug d’emprender (d’enconuscher, d’empristar, de sintetisar) mirond dallas varts, tgei che ils auters prestien. La ruha strada meina el sur las cavorgias cunzun d’unviern vi da tschella vart, a Camischolas ella scol’aulta della vallada, tier scolast secundar Sep Mudest Nay, che ha dau normas al giuven scolar. Nus vein tschintschau dellas cefras rodundas: Naschientscha 1920, 1940/41 scolast primar, 1945 scolast secundar, e tochen 1950 lavurs buca scolasticas, ils temps eran buca dils megliers, 1950 scolast secundar a Sedrun e fundaziun de sia famiglia, 1960 scolast real dil marcau de Schaffusa, 1980 cun 60, il Premi radio.
Sia carriera de scribent po haver entschiet entuorn ils 1950, pli da num cum sias empremas ovras: Tia veglia daventi 1957, 1961: Spendra nus dil mal, 1964 siu roman: Pieder de Pultengia. Sia reha tematica crescha ad in crescher. El ughegia giu ella tauna dils morders cun ses discuors cugl assassin, serenda tochen ell’Andalusia per scriver: Ils Saracens vegnan, viseta da cuort la Tiarasontga per scriver, bein Sur logs sogns, ovra che sepusa en moda personala sin la Sontga scartira. (Il fegl digl anticrist ha siu agen caracter.)

Sep Mudest Nay veva giu getg a Ludivic Hendry: Tgi che vegn ord la draussa survegn pledra. Ludivic Hendry ei s’exponius cun sia ovra, cun siu patratg sco paucs auters e schau scadenar crappa e lenna. La via ei stada ruha, las experienzas han mussau de viver, de veser igl essenzial. Quei semuossa tier el en siu stil dils davos onns. Ludivic Hendry ei siu agen teoreticher, ha siu agen tun de scribent, scriva oz tut auter che ina gada, stat denton botta era per sias empremas ovras, screttas en auters temps. El ei il scribent che mira ensi, che va ensi; leu vesa el il salit e la perfecziun.

Ton sco nus savein vegn Ludivic Hendry strusch pli a scriver roman, era buc historias pli liungas. El enconuscha ses confins, ha mess seivs entuorn siu clauder, sia classena. En sia Riccarda, historias cuortas, vev’el schigiau quella nova via de formar e de s’exprimer, de formular. Cun: Verduras della notg, 1976, ha el giu continuau, e cun Batterdegls e Passidas, ovras che comparan 1980 ed 81, contonschiu la perfetga realisaziun de siu ideal. Nus giavischein agl aulthonorau e giubilar ded oz in grond e legreivel success per igl avegnir! –

Igl undrau engrazia
Jeu sun mess ora ed … ins ei in tec impedius. Sco sin in palancau, cura ch’ins piarda magari la pesentincla. Ils auters ein stai, auters vegnan a star nua che jeu stun: meriteivels, fetg meriteivels, pli meriteivels. — In laud public aschia ei in sumfil. Quei ei bi; jeu vi saver grau persuenter.

Oravontut alla suprastonza dalla CRR e buca il davos a dr. Alfons Maissen per ses bials plaids da renconuschientscha, tondanavon bufatgs che jeu vai giu da schuffa da buca vegnir cotschens. Jeu vai scret historias, bein enqualina, historias che pertuccan tei e mei, fatgs sempelets dils quals jeu vai fatg persenn e che stattan sterni da vart dretga e da vart seniastra dalla via. Tut caussas che van vi e neu, mo che ruchegian tuttina buca la cuorsa dil mund. Jeu .. . denton, jeu vai anflau per bien da cavigliar ellas sil pupi. Historias che jeu vai fatg amogna en in vestgiu empauet nunusitau e . . . pretensius. — Seigies indulgents enviers mei e lubi a mi che jeu detti en retrospectiva.—

Jeu vevel suttamess mias «Verduras dalla notg» ad ina giuria. Ed jeu vevel schizun in tec quet dad ellas. S’entelli zugliadas ella pellitscha dil pseudonim. Ellas, mias historias, ein turnadas, senza premi, cun la remarca marginala: «Ins enconuscha la grefla, era sch’ella sezuppa ella teigia dil pseudonim.» Jeu vai laguttiu da vit, duas treis ga, schebi che jeu savevel dalla biala entschatta enneu ch’ei seigi buca animusadad, anzi plitost il fastedi cun ina caussa resch nova. – Ed jeu vai scret vinavon, senza pli bia.

Alluscha gliez bein, gliez less jeu dir, sche jeu astgel e detsch buca da memia, igl ei buca la moda e la colur dil vestgiu che quenta, biaronz la pierta sco tala che less render attents dalla braha digl empermer carstgaun. Nua ch’el ei da casa ei buca impurtont.

Jeu vai d’engraziar pil premi. Jeu vai d’engraziar a dr. Alfons Maissen. —Jeu vai d’engraziar a Vus tuts pervia dalla indulgenza da tedlar.

Ludivic Hendry