Sils tschunconta
A Ludivic Hendry per siu tschuncontavel natalezi
Pils tschunconta
GR 18-08-1970
Oz, mardis, ils 18 d’uost 1970 cumplenescha scolast secundar e scribent Ludivic Hendry 50 onns. Dapi liung temps lavura il giubilar cun premura ed energia per il moviment romontsch. Al tierm dils tschunconta exprimin nus ad el nies engraziament per siu fritgeivel operar litterar ed admettein ad el nos sincers e cordials auguris.
La redacziun
Oz, ils schotg cumplenescha Ludivic Hendry siu tschuncontavel onn. Tgi ei Ludivic Hendy? Enzaconts Romontschs san forsa ch’el ei scolast secundar a Schaffusa ed enconuschan el persunalmein. Biars lecturs denton han legiu sias ovras: il «Pieder de Pultengia», la «Riccarda», «Il fegl digl anticrist» ed autras. Els tuts van d’accord cun mei sch’jeu gratuleschel oz en num dil pievel romontsch al scribent Ludivic Hendry per siu 50avel anniversari.
Quei ch’el ha purschiu a nus romontschs selai aunc buca mesirar e valetar en entira dimensiun. E tuttina sminein nus ch’igl ei ina biala e reha purschida. Persuenter s’auda ad el in grond e sincer Dieus paghi!
Ludivic Hendry ei buca igl um dalla gronda bahaultscha. Per el quenta la prestaziun reala. Enstagl d’emplenir entiras paginas cun laudavaglias vein nus perquei preferiu da tschentar ad el enzacontas damondas. Las rispostas dattan plaid e fatg davart sia ovra e scuvieran igl intern d’in scribent romontsch cugl entir span e debat che schai lien.
Theo Candinas
TC: Sesentis Vus vegls cun in miez tschentaner a dies?
LH: Atgnamein buc. Jeu sentel strusch il buordi dils onns. Era sch’ei va buca ensi pli hai jeu il sentiment ch’ei mondi bufatg d’in plaun ora.
TC: Il scriver mantegn par’ei giuvens?
LH: Gliez less jeu buca dir. En mintga cass eisi in sforz. Il sforz mantegn vitals, quei bein.
TC: Vossa tgina ei stada a Cavorgia, in uclaun solitari en l’umbriva dils uauls. Ha quella situaziun locala influenzau sin ina moda ni l’autra Vossa veta ed en special Vossa ovra litterara?
LH: Jeu quentel bein. Ils uauls stgirs, da maun sut, sco nus schein en Tujetsch, han en mintga cass giu ina influenza sin mia affonza e giuventetgna. Aunc oz sesentel jeu da casa en quels reviers. Jeu enconuschel cheu per aschi da dir mintga crap. Dil reminent hai jeu priu en mia litteratura ina persuna interessanta «da maun sut». Quei ei il Peder de Cavorgia che gioga ina rolla impurtonta en miu roman «Pieder de Pultengia».
TC: L’atmosfera litterara, igl aroma da Vossa litteratura, ha era quei il tef da Vies origin?
LH: Jeu quetel d’adina puspei returnar sils pastgets da mia affonza che resplendan en mia entira ovra. «Maun sut» ei, la vart umbrivauna. Quella ha en in cert senn meins valeta che la vart sulegliva da «maun sura». Aschia ei in cumplex staus pusseivels, il cumplex da quels d’ordeifer che valevan buca ton sco quels dalla «capitala».
TC: Ei quei buca in cumplex romontsch insumma?
LH: Probabel. Il Romontsch, surtut igl intellectual, sesenta meinsvart empau isolaus, per buca dir inferiurs, als auters.
TC: Vus essas dapi biars onns scolast secundar a Schaffusa, ei il contact staus ferms avunda per mantener intacta Vossa viarva e Vossa concepziun romontscha?
LH: Jeu hai bien contact cun tiara e cul pievel romontsch. Mia viarva ha perquei strusch pitiu donn. Denton ha il mund alemannic influenzau miu spért. Quei vegn ins era ad encorscher ord las ovras dils davos diesch onns.
TC: Essend en stretg contact cun la cultura dalla Svizra tudestga, ei la tentaziun buca gronda da scriver per tudestg?
LH: Quei prighel exista effectivamein. Jeu hai gia pli baul scret e scrivel aunc adina biars artechels per tudestg. Da menziunar fuss surtut ina seria che pertucca la val Tujetsch. Texts litterars denton sa in scribent scriver mo en siu lungatg mumma.
TC: Ed ussa ina damonda da principi: pertgei scrivis Vus insumma?
LH: Jeu scrivel surtut perquei ch’jeu hai plascher da scriver. Plinavon sesentel jeu era obligaus da scriver perquei ch’jeu hai da dir enzatgei al lectur. Per esser sincers stos jeu denton conceder che l’emigraziun en la tiara bassa ha enfirmiu en mei igl anim e la voluntad da scriver romontsch.
TC: Dat ei persunas ni fatgs che han dau a Vus igl emprem impuls da scriver?
LH: Jeu seregordel cun plascher da mes frars pli vegls, da miu frar Toni che ha translatau ina bufatga retscha da dramas, el era sez regissur ed ha dau ora ediziuns da Gotthelf. Miu frar Felici ha sez cumponiu enqual teater e scret dasperas surtut historias per affons. Quei ei stau in bi impuls ord l’atgna famiglia.
TC: Per aschi da dir ina famiglia litterara?
LH: (Buca risposta) — Ordeifer la famiglia ha Sep Mudest Nay giu la pli gronda influenza litterara sin mei.
TC: Daco?
LH: El ei staus miu scolast da scola secundara. Tochen che jeu mavel a scola savevel ni jeu ni mes conscolars tgi che Sep Mudest Nay era. Jeu hai empriu d’enconuscher ed appreziar el per pli tard sco collega. Nus habitavan la medema casa.
TC: Ei il patratg da defensiun e cumbat per la quarta lingua buca era staus decisivs, silmeins per l’entschatta?
LH: Per l’entschatta en mintga cass. Denton ei il tscherchel da mia motivaziun seslargiaus considerablamein.
TC: Vus essas enconuschents al lectur romontsch surtut sco autur da romans. Pertgei veis Vus elegiu quella fuorma?
LH: Jeu hai adina giu plascher dalla fuorma epica. Mia emprova pli gronda ei il roman: «Spendra nus dal mal». Jeu level empruar da dessignar la sort, entira d’in carstgaun digl origin tochen alla culminaziun. Il «Pieder de Pultengia» ei staus la realisaziun da quei siemi.
TC: Cons romans veis Vus scret en tut?
LH: Jeu hai scret treis romans, ils dus numnai ed «Il fegl digl antichrist».
TC: Tgeinin da quels ei tenor Vies giudicar reussius il meglier?
LH: L’ovra che ha dau la pli gronda lavur ei il «Pieder de Pultengia». Jeu hai luvrau vidlunder passa diesch onns. Arisguard la fuorma ei quei roman bein il meglier gartegiau. «Il fegl digl anticrist» percomi ha bia pli bia tensiun ed ils problems vegnan tractai pli da rudien.
TC: En la Riccarda veis Vus elegiu in lungatg ed ina fuorma ch’ins era buca disaus tier Vus. Setracta ei cheu d’ina viulta decisiva ni plitost d’ina emprova?
LH: Oriundamein hai jeu vuliu far in experiment. Denton ei quella fuorma secumprovada, ed jeu hai il sentiment ch’il provisori savessi cuzzar.
TC: Dat ei in sinzur direct dil lectur romontsch?
LH: Il sinzur dil lectur romontsch ei ualti scarts e mudests. Mintgaton dat ei denton ina brev, in cumpliment a bucca ni era ina remarca critica.
TC: Han la critica publica ni las recensiuns giu in effect per Vies svilup sco scribent?
LH: Jeu hai adina legiu attentivamein la critica da mias ovras e sun sespruaus da prender lunderora la part constructiva. Ina critica sto esser objectiva e beinvulenta. Mo aschia sa ella cuntonscher il scribent. La critica ha daveras giu influenza sin mei. Principalmein la sincera discussiun denter amitgs ha prestau a mi gronds survetschs.
TC: Veis Vus l’impressiun ch’ei detti en tiara romontscha singuls ni gruppas che seigien habels da far ina critica litterara objectiva, libra da mintga pregiudeci?
LH: Jeu sun perschuadius che nus vessen talas forzas, denton ein ellas scartas, fetg scartas. Per in motiv ni l’auter ei la critica severa ed objectiva denton rara. Nus essan tochen oz era buca disai ad ina tala critica. Pil pli setract’ei semplamein da recensiuns ni presentaziuns pli u meins beinvulentas. Essend che nies ambient ei ualti stretgs savess il pievel era tgunschamein surcapir il ver senn d’ina tala critica.
TC: Veis Vus era gia obteniu premis e renconuschientschas per Vossa ovra litterara?
LH: Jeu hai obteniu ina renconuschientscha dalla fundaziun Schiller e differents premis dalla cumissiun litterara dall’Uniun da scribents romontschs.
TC: Vesses Vus continuau Vossa via litterara era senza la minima renconuschientscha publica?
LH: Buca mo il scribent, mintga carstgaun drova in minimum da renconuschientscha. Jeu hai giu ina biala satisfacziun: Il pievel ha en general acceptau mia ovra. Jeu vess en mintga cass continuau da scriver. Forsa vess jeu calau da publicar!
TC: Tgei relaziun veis Vus statuiu denter Vossas duas clamadas, quella da scolast secundar e quella da scribent?
LH: Il temps da scola vegnel jeu da scriver nuot. Ella absorbescha tut mias forzas. Mia lavur da scribent ei reservada per las vacanzas. Las duas clamadas ein adina en cumbat: l’ina catscha l’autra. Igl ei depriment ch’ins sto snegar la vera clamada per fadigiar il paun da mintgadi. Sch’ins savess sededicar exclusivamein al scriver fuss la producziun pli gronda. Ultra da quei gudignass ins temps e peda per tscharschar l’ovra.
TC: Tgei difficultads ein las pli grondas per in scribent romontsch?
LH: Il scribent romontsch sa publicar mo quei che plai a certins. — Ins astga buca tuccar certs tabus da fundament senza riscar da vegnir renviaus. Quei ch’ei aunc mender: ins survegn, il bul da revoluziunari ed um senza religiun sch’ins resca da dir la verdad. Igl ambient romontsch ei memia stretgs. Tochen oz essan nus semovi per la trutga dalla tradiziun. Quel che untgescha dalla via fatga survegn crappa.
TC: Per finir astgein nus forsa intervegnir enzatgei da Vos proxims e pli allontanai plans litterars!
LH: Jeu hai sin rucca «Il discuors cugl assassin». Quei raquent vegn a cumparer proximamein. Per gl’avegnir hai jeu previu ina seria da historias cuortas el stil dalla Riccarda.
TC: Engraziel fetg per Vossas rispostas sinceras, e tut bien per il proxim miez tschentaner.
GR 18-08-1970
Dem Schriftsteller Ludwig Hendry zum Fünfzigsten
In Schaffhausen, seiner Wahlheimat feiert am 18. August ein Schriftsteller seinen 50. Geburtstag, der im Bündnerland, wo er herstammt, als Autor einen geachteten Namen erlangt hat, von dessen Schaffen man hierzulande aber wenig weiss: Reallehrer Ludwig Hendry. Im Schweizerischen Schriftstellerverein auch unter dem Pseudonym Martin Busch bekannt, ist Hendry ein Sohn romanisch Bündens, der vorzugsweise in der Muttersprache schreibt. Seine letzte grössere Veröffentlichung, «Riccarda», eine Sammlung von Erzählungen, 1967 im Desertina-Verlag Disentis erschienen, fand Anklang und weite Verbreitung. «Da sitzt jeder Satz wie geprägt», urteilt der Rezensent, «Hendry verfügt über einen gewaltigen Wortschatz und beherrscht seinen sprachlichen Reichtum mit spielerischer Leichtigkeit wie der Musikvirtuose die Tasten der Orgel». «Geboren an einem Sommertag des Jahres 1920», sagt der Jubilar selber, und zwar «als Zehntes Kind unter elf Geschwistern in einer Bauernfamilie im Tavetscher Weiler Cavorgia, bin ich im Schatten von Maunsut am rechten Rheinufer aufgewachsen und habe mich ständig nach der Sonne gesehnt. Ich besuchte die Schulen und wurde Lehrer und blieb es bis heute, da ich als Sekundarlehrer in Schaffhausen wirke».