101 onns Vic Hendry

Igl autur tuatschin Vic Hendry savess festivar uonn siu 101avel anniversari. Clar, pil solit vegn festivau e commemorau il 100avel – mo ord motivs enconuschents ha igl arranschament buca saviu vegnir organisaus igl onn 2020.
«Pieder de Pultengia», «Il fegl digl anticrist» ni «Ils Saracens vegnan». Quei ein mo treis tetels dad ina ovra immensa digl autur naschius a Cavorgia igl onn 1920. Historia, cultura, biografias, studis socioculturals, romans, diaris – Vic Hendry ei staus universalist trasatras. Ils Tuatschins havessan bugen commemorau il poet igl onn vargau, tgei ch’ei lu la fin finala buca stau pusseivel pervia dalla pandemia da corona. Uonn vegn revegniu all’idea dad ina fiasta giubilara, cun in’exposiziun, films e fotografias.

Commemoraziun cun in onn retard

En sesez leva Tujetsch commemorar igl onn vargau ils 100 onns dapi la naschientscha dil scribent Vic Hendry. Pervia dalla pan- demia ha quei arranschament denton buca saviu vegnir organisaus. Persuenter dat ei quest atun ina biala revista davart la veta ed ovra digl enconuschent Tuatschin ch’ei morts la fin 2014.
HANS HUONDER/FMR
Presentar Vic Hendry a Tuatschinas e Tuatschins – silmeins a quels en ina vegliadetgna empau avanzada – fuss purtau aua el Rein. El ei restaus en memoria sco magister a Selva, Camischolas e Sedrun ed il pli davos a Schaffusa, mo en emprema lingia sco vischin perschuadiu da Cavorgia. Vic Hendry ha denton era scret fetg bia e buca paucas da sias ovras ein aschi bein en memoria sco siu simpatic carisma. Sco scolast secundar eis el dil reminent daventaus successur a Camischolas da Sep Mudest Nay.

Renconuschius generalmein
Per si’ovra litterara e per ses gronds merets en favur dalla promoziun dil lungatg e dalla cultura romontscha ei Vic Hendry vegnius undraus 2001 cul Premi grischun da cultura. Sia lavur e siu operar ein denton era vegni renconuschi d’autras instituziuns, pliras distincziuns dattan caparra persuenter. Raquens, romans, historias e poesias han attratg las queidas da leger da biaras e biars Sursilvans. Vic Hendry ha denton era furniu in tschuppel contribuziuns all’anteriura Gasetta Romontscha e pli tard a La Quotidiana. Siu stil da scriver ei e resta unics. El necrolog per Vic Hendry ella Quotidiana dils 16 da schaner 2015 scriva Arnold Spescha: «Tgi che vul saver dapli da Tia veta e mirar davos ils datums ed ils fatgs, duei leger «Cun l’auter a pèr» (Tschespet 62, 1991), sia autobiografia, scretta cun ina aviartadad e sinceradad surprendenta. El ei buca senuspius da mussar ses patratgs e sentiments, ei «sespogliaus» ed ha mussau il bi e mitgiert, il legreivel e trest. Era sche quei ei stau riscus. Rasar ora ils sentiments ei ina resca.»

Biaras ovras
La gliesta dallas ovras da Vic Hendry ei liunga – ina biala survesta da quella dat igl archivar tuatschin Tarcisi Hendry sin sia homepage. Ovras sco «Pieder de Pultengia», «Il fegl digl anticrist» ni «Ils Saracens vegnan» mo lu era «Passidas», «Batterdegls» ed «Il tuc dil zenn grond». Vic Hendry ha portretau biaras persunas ed ei adina era sefatschentaus dallas atgnadads tuatschinas, dalla genealogia dils Hendry ni era d’usits e tradiziuns.

«Fatg ina metamorfosa»
Tarcisi Hendry, igl organisatur dalla fiasta commemorativa a Sedrun, enconuscha fetg bein la veta e surtut era l’ovra da Vic Hendry. Sco scribent caracterisescha el el suandontamein: «En sesez ha Vic Hendry fatg aschidadir ina matamorfosa. El ei sesviluppaus d’in scribent conservativ ad in modern. Ins astga segiramein taxar el per in dils impurtonts scribents romontschs.» Tarcisi Hendry constatescha denton era: «Cun siu stil da scriver fetg agen e special eis el denton buca exnum populars. Cun siu scazi da plaids biars che semudregian. Per mei persunalmein ei siu stil denton in art – el sedifferenziescha claramein da quel d’auters auturs.» Sco scolast seigi Vic Hendry staus fetg stregns.

In act da commemoraziun
«Ils 18 d’uost 2020 eis ei stau 100 onns dapi la naschientscha da Vic Hendry e nus levan en sesez commemorar quei tierm igl onn vargau. Quei ei denton buca stau pusseivel pervia dalla pandemia. Per quei motiv essan nus sedecidi da far quei uonn», di Tarcisi Hendry. Igl arranschament ils 20 da november 2021 vegn or- ganisaus communablamein dalla vischnaunca da Tujetsch, il Forum cultural Tujetsch ed il Museum La Truaisch. Il program che vegn purschius ella halla da sport e cultura a Sedrun/ Dulezi selai veser. Pliras persunas ein involvidas el di da commemoraziun. Aschia vegnan Beni Hendry, Ciril Monn, Tarcisi Hendry e Leci Brugger a preleger or dad ovras da Vic Hendry ed Arnold Spescha vegn a relatar en in discuors enqual detagl ord la veta dil scribent che ha passentau ils davos decennis da sia veta cun sia famiglia a Schaffusa. Leu ha el dil reminent era dau scola secundara da 1960 entochen 1985. Alla fiasta da commemoraziun vegn mussau films davart Vic Hendry ed in’exposiziun da si’entira ovra e fotografias cumpletescha igl arranschament.

«Vic Hendry legian ins buca sco da beiber aua»

Il Forum cultural e la vischnaunca da Tujetsch han regurdau la sonda vargada al scribent Vic Hendry che havess contonschiu igl uost 2021 siu 101avel onn da naschientscha. Il scribent tuatschin ha scaffiu ina pulpida e varionta ovra litterara ed ha surschau siu relasch al Forum cultural.
ANDREAS CADONAU/FMR

La meisa bein cavigliada cun las ovras da Vic Hendy ei liunga. Il poet
tuatschin sauda tiels pli productivs scribents romontschs. Ina tesa che Arnold Spescha ha confirmau la sonda vargada a Sedrun ella halla da sport e cultura. El ei staus envidaus dil Forum cultural Tujetsch per seprofundar viers ils presents ella ovra e veta dil scribent Vic Hendry che havess uonn cumpletau siu 101avel onn da naschientscha. Quei ha intimau il Forum cultural da cuminonza cun la vischnaunca da seregurdar dil poet e burgheis d’onur dalla vischnaunca da Tujetsch e purtader dil premi cultural cantunal. Vic Hendry ei carschius si a Cavorgia, dalla vart umbrivauna dalla val, ed ei sez vegnius a plaid la sonda vargada a Sedrun.

Cavorgia, il suttapeis da Vic Hendry
Pliras ga ha la Televisiun romontscha visitau il scribent en sia dimora a Schaffusa ni accumpignau el a caschun dad ina ni l’autra viseta en sia casa paterna. «Cavorgia, quei ei miu suttapeis, il funs da quei che jeu hai scret.» Vic Hendry ha dau scola entgins onns ella val per bandunar Tujetsch e serender ella Bassa. E sco el ha tradiu els davos onns da sia veta han buca tut las Tuatschinas ed ils Tuatschins capiu quei pass. Per el sez eis ei denton stau impurtont dad ir. «Ella distanza hai jeu retschiert ina certa libertad.» Vic Hendry ha getg viers la Televisiun romontscha ch’el havessi mai scret tut quei ch’el hagi scret sch’el fussi restaus ella val. «Jeu sun sedaus breigia dad ir sur claus e clis.» Vic Hendry ei ius sur la Val da Claus che separa Cavorgia da Sedrun ed ei enzaco tuttina restaus. Arnold Spescha ha schau repassar la veta da Vic Hendry e sia ovra ed enrihiu sias explicaziuns cun atgnas sentupadas cun il scribent. Vic Hendry ha entschiet sia via litterara ils onns 50 cun ovras zugliadas ella tradiziun religiusa en in lungatg pulpiu baroc. «Tia veglia daventi» senumna sia emprema ovra edida ella retscha dil Tschespet.

Sedeliberaus da bia ballast
Tonpli pon ins surstar dalla via litterara da Vic Hendry. El ei sefatschentaus cun figuras historicas, ha scret romans, raquents pli cuorts, sia biografia ed ha anflau pér en ses vegls onns la via tier la poesia. Vic Hendry ha el decuors dils onns fiers giu dabia ballast e ha sviluppau siu agen lungatg. Il lungatg hendrian, sco quei che Arnold Spescha ha getg la sonda vargada ella halla da sport e cultura a Sedrun. «Vic Hendry legian ins buc sco da beiber aua.» Arnold Spescha attribuescha all’ovra da Vic Hendry ina tempra melancolica denton buca senza radis da glisch. «Quella melancolia deriva forsa neu da siu liug d’affonza, Cavorgia che sesanfla dalla vart umbrivauna.» Che Vic Hendry possedeva denton era senn per in fin humor han las diversas prelecziuns dalla sonda vargada tradiu. Beni Hendry, Leci Brugger e Tarcisi Hendry han presentau in schatg ord diversas ovras dil scribent tuatschin. Curdin Brugger ha accumpignau cun la ghitarra igl arranschament, denter auter ha el intonau ina poesia da Vic Hendry. Il president dil Forum cultural da Tujetsch, André Schmid, ei staus intimaus dalla preschientscha e dil resun sin la fiasta commorativa 101 onns Vic Hendry. Il scribent romontsch che ha dau dentellir en ses davos onns terresters. «Vegnir vegls ei in privilegi, quel dat ei denton buca per nuot.»

Regurdond Vic Hendry
2022 Arnold Spescha en Litteratura 41/La poesia; pagina 145
(Quella regurdientscha a Vic Hendry ei naschida ord ils patratgs fatgs a caschun dalla commemoraziun a Sedrun, ils 20 da november 2021.)

A Sedrun, scolast Vic Hendry